Ömer Aydın

Control Technic

Ä°ÅŸ güvenliÄŸi standartlarının gittikçe geliÅŸtirildiÄŸi, yaÅŸanan olumsuz örneklerden çıkarılan derslerle ÅŸekillendirilen yeni regülasyonlar ve hayat deÄŸerinin öneminin bir bilinç olarak iÅŸ dünyasında yer edinmesi, gaz dedektörleri gibi bir ürünü en kritik öneme sahip konuma yükseltmiÅŸtir. 

Kolay anlaşılır olmasına özen göstereceÄŸimiz bu yazımızda, taşınabilir / portatif gaz dedektörlerini inceleyeceÄŸiz. Rengi ve kokusu olmayan patlayıcı ve zehirli gazlar, eski çaÄŸlardan beri kapalı alanlarda çalışan iÅŸçilerin kabusu olmuÅŸ, bir çoklarının hayatını kaybetmesine yol açmıştır.

Ä°lk gaz dedektörleri madenler için icad edilmeye çalışılmıştır. En eski yöntem iÅŸçilerden birinin başının üstünde bir meÅŸale ve ıslak battaniyelere sarılı olarak önden ilerlemesi ÅŸeklindedir. Bu genelde patlayıcı gaz bulunan alanla karşılaşınca bir iÅŸçinin yaralanması ya da ölümü ile sonuçlanır, bir çok iÅŸçinin kurtulması ise yöntemi kabul edilir kılardı. Yine 19. Yüzyıl içerisinde sık kullanılan diÄŸer bir yöntem, madenlere sürekli öten kuÅŸ türü olan kanaryaların götürülerek, mahale zehirli / patlayıcı gaz sızması ya da oksijen azlığı durumunda, kanaryaların ötmesinin durması ya da ölmeleri bir alarm olarak deÄŸerlendirilip, bölge acilen boÅŸaltılırdı. 

Cihazlara dayalı ilk gaz dedektörü ise 1815 yılında ingiltere’ de Sir Humphry Davy tarafından geliÅŸtirilen “ Davy Lamp “ olarak bilinen icaddır. Patlama önleyici bir yapıya sahip bu lambanın alev boyu normal havada belli bir seviyeye ayarlandıktan sonra , metan gazının artışıyla yükselip, oksijen azlığı ile ise alevin boyu kısalmaktaydı. Bu tarihten 100 sene sonra ise, günümüzde kullanılan elektronik gaz dedektör sensörlerinin ataları icad edilmeye baÅŸlanmış, ÅŸimdiki modern ürünlere ulaşılmıştır.

Gaz dedektörleri, minik bir telefon boyutuna kadar indirilerek, çeÅŸitli tiplerde taşınabilir hale getirilmiÅŸ, kullanım yerlerine göre sensörlerle donatılarak, insan hayatını korumaya yönelik olarak piyasada yerini almıştır. Tek sensörlü ya da çoklu sensöre sahip modeller ÅŸeklinde üretilmektedirdir. Gaz dedektörleri hem sabit sistemler, hem de taşınabilir modeller olarak, gemilerde kullanılmaktadır. Sabit sistemler tankerlerde, LPG gemilerinde mutlaka mevcut iken, taşınabilir modeller ise, tüm gemilerde kural gereÄŸi bulundurulması gereken emniyet ekipmanlarıdır.
IMO, Kasım 2014’ de, SOLAS Regulation XI-1/7’ deki, “ Tüm gemilerin taşınabilir gaz dedektörü bulundurması “ maddesinin mecburi olmasını içeren düzeltmeyi onayladı.

Buna göre, her gemi aÅŸağıdaki gazları ölçebilen en az bir adet taşınabilir Atmosfer Test Cihazı bulundurmak zorundadır.

• Oksijen – O2
• Yanıcı gazlar ya da buharlar - % Of LFL - Lower flammable limit
• Hidrojen Sulfid – H2S
• Karbon Monoksit – CO

Ölçümler ise, kapalı alanlara girilmeden önce, ve çalışma tamamlanana kadar da, uygun aralıklarla tekrarlanmalıdır. BilindiÄŸi üzere, tüm kapalı alanlarda, bir süre sonra gaz oluÅŸma ve birikme tehlikesi bulunmaktadır. Gemilerde ise bu tanıma uyan bir çok alan vardır. Ä°ngilizce isimleri ile ÅŸu liste verilebilir; Cargo spaces, double bottoms, fuel tanks, ballast tanks, cargo pump-rooms, cofferdams, chain lockers, void spaces, duct keels, inter-barrier spaces, boilers, engine crankcases, engine scavenge air receivers, sewage tanks, and adjacent connected spaces.

Bu liste gemiden gemiye deÄŸiÅŸebilir ve belli bir sayısı, sınırı da yoktur. Gemide mevcut olan gaz dedektörleri tarafından tespit edilemeyecek gaz çeÅŸitlerinin de olabileceÄŸi göz önünde bulundurularak, uygun ek cihazların temini ve kullanımı gerekebilir.

Kapalı alanlara girerken gereken sorumluluk, IMO Resolution A.1050 (27)’ de belirtilen tavsiye ve hazırlıklara uygun olarak yerine getirilmelidir. Bu hazırlıkların her aÅŸamasında taşınabilir gaz dedektörleri gerekmekte, söz konusu kapalı alanın gaz ölçümü sürekli yapılmalıdır. Ancak bu IMO Resolution A.1050 (27) kapsamı tam olarak karşılandığında, kapalı alanlara personel giriÅŸi yapılabilir.

Gazların bir çoÄŸu kokusuz, renksiz olduÄŸundan, insanların kapalı alanlara giriÅŸleri her zaman tehlike barındırabilir. Gazların etki etmesi ani olmadığından, ama etki baÅŸladığında da ortamdan çıkma güçleÅŸtiÄŸinden, bu gibi durumlar için mutlaka ilk önce gaz ölçümü yapılmalıdır. Bunun için mahale girmeden, ya ilave bir hava pompası ile içeriden hava çekilerek gaz dedektörüne verilir, ya da içinde kendi pompası olan bir model gaz dedektörünün hava çekme hortumu ÅŸüpheli mahale gönderilerek, gaz dedektörünün pompası çalıştırılarak, örnekleme havası dedektöre alınır. Gemilerde taşınabilir gaz dedektörü bulundurma tercihi genelde, dört sensörlü modeller üzerinedir. Bu cihazlar tek cihazda dört gaz ölçüm avantajı sunmaktadırlar.

KALÄ°BRASYON

Gaz dedektör cihazlarının sensörleri elektriksel, elekrokimyasal, katalitik, infrared, iyonize, lazer, gaz tüpü gibi çeÅŸitli tiplerde ve elementlerde olabilmektedirler. Sensör elementleri, cihaz tipleri farklı da olsa, tüm gaz dedektörleri belirli periyotlarda kalibrasyona ihtiyaç duyarlar. Bu iÅŸlem cihazın saÄŸlıklı çalışması, doÄŸru ölçümler yapılması için ÅŸarttır. Kalibrasyon için cihazların her üç ayda bir, uzman bir laboratuvara gönderilerek kalibrasyon yaptırılması, sertifikalandırılması gerekmektedir. Gerekli prosedüre, malzemelere ve ekipmanlara, eÄŸitimli personele sahip olunması durumunda, aynı zamanda gemide de bu iÅŸlemler yapılabilir. Yine de belirli periyotlarda laboratuvara gönderilmesi ve belgenlendirilmesi emniyet bakımından gerekecektir. Gaz dedektörlerinin bu kadar sık kalibrasyona ihtiyaç duymalarının nedeni, çoÄŸu cihazın sensör elementlerinin kimyasal olması, ortam koÅŸullarına karşı büyük deÄŸiÅŸikliklere uÄŸraması ve hızla tepki deÄŸerlerinin kaybolmasıdır. Kalibrasyon iÅŸlemi, bu deÄŸiÅŸiklikleri elektonik olarak kompanze ederek, ölçümlerin doÄŸru yapılmasını saÄŸlamaktadır. Gaz dedektörülerindeki kalibrasyon iÅŸlemi, diÄŸer kalibrasyon iÅŸlemlerinden farklı olarak düzeltme iÅŸlemi de içermektedir.

Gemilerde can ve mal emniyeti için, kritik bir cihaz olan gaz dedektörlerinin kalibrasyonlarının güncel tutulması, sık sık ara kontrolleri, personelin cihazları tanımasının saÄŸlanması önemlidir.
Control Technic, Ä°ngiliz firmazı Martek Marine ile, taşınabilir gaz dedektörleri konusunda iÅŸ birliÄŸi anlaÅŸması imzalamıştır. Tüm gemilerin ihtiyaç duyabileceÄŸi taşınabilir gaz dedektörleri ürünlerini stoklarında bulundurmaktadır ve aynı zamanda modern laboratuvar kalibrasyon laboratuvarında kalibrasyon hizmeti de vermektedir.