Ömer Aydın

Control Technic

İş güvenliği standartlarının gittikçe geliştirildiği, yaşanan olumsuz örneklerden çıkarılan derslerle şekillendirilen yeni regülasyonlar ve hayat değerinin öneminin bir bilinç olarak iş dünyasında yer edinmesi, gaz dedektörleri gibi bir ürünü en kritik öneme sahip konuma yükseltmiştir. 

Kolay anlaşılır olmasına özen göstereceğimiz bu yazımızda, taşınabilir / portatif gaz dedektörlerini inceleyeceğiz. Rengi ve kokusu olmayan patlayıcı ve zehirli gazlar, eski çağlardan beri kapalı alanlarda çalışan işçilerin kabusu olmuş, bir çoklarının hayatını kaybetmesine yol açmıştır.

İlk gaz dedektörleri madenler için icad edilmeye çalışılmıştır. En eski yöntem işçilerden birinin başının üstünde bir meşale ve ıslak battaniyelere sarılı olarak önden ilerlemesi şeklindedir. Bu genelde patlayıcı gaz bulunan alanla karşılaşınca bir işçinin yaralanması ya da ölümü ile sonuçlanır, bir çok işçinin kurtulması ise yöntemi kabul edilir kılardı. Yine 19. Yüzyıl içerisinde sık kullanılan diğer bir yöntem, madenlere sürekli öten kuş türü olan kanaryaların götürülerek, mahale zehirli / patlayıcı gaz sızması ya da oksijen azlığı durumunda, kanaryaların ötmesinin durması ya da ölmeleri bir alarm olarak değerlendirilip, bölge acilen boşaltılırdı. 

Cihazlara dayalı ilk gaz dedektörü ise 1815 yılında ingiltere’ de Sir Humphry Davy tarafından geliştirilen “ Davy Lamp “ olarak bilinen icaddır. Patlama önleyici bir yapıya sahip bu lambanın alev boyu normal havada belli bir seviyeye ayarlandıktan sonra , metan gazının artışıyla yükselip, oksijen azlığı ile ise alevin boyu kısalmaktaydı. Bu tarihten 100 sene sonra ise, günümüzde kullanılan elektronik gaz dedektör sensörlerinin ataları icad edilmeye başlanmış, şimdiki modern ürünlere ulaşılmıştır.

Gaz dedektörleri, minik bir telefon boyutuna kadar indirilerek, çeşitli tiplerde taşınabilir hale getirilmiş, kullanım yerlerine göre sensörlerle donatılarak, insan hayatını korumaya yönelik olarak piyasada yerini almıştır. Tek sensörlü ya da çoklu sensöre sahip modeller şeklinde üretilmektedirdir. Gaz dedektörleri hem sabit sistemler, hem de taşınabilir modeller olarak, gemilerde kullanılmaktadır. Sabit sistemler tankerlerde, LPG gemilerinde mutlaka mevcut iken, taşınabilir modeller ise, tüm gemilerde kural gereği bulundurulması gereken emniyet ekipmanlarıdır.
IMO, Kasım 2014’ de, SOLAS Regulation XI-1/7’ deki, “ Tüm gemilerin taşınabilir gaz dedektörü bulundurması “ maddesinin mecburi olmasını içeren düzeltmeyi onayladı.

Buna göre, her gemi aşağıdaki gazları ölçebilen en az bir adet taşınabilir Atmosfer Test Cihazı bulundurmak zorundadır.

• Oksijen – O2
• Yanıcı gazlar ya da buharlar - % Of LFL - Lower flammable limit
• Hidrojen Sulfid – H2S
• Karbon Monoksit – CO

Ölçümler ise, kapalı alanlara girilmeden önce, ve çalışma tamamlanana kadar da, uygun aralıklarla tekrarlanmalıdır. Bilindiği üzere, tüm kapalı alanlarda, bir süre sonra gaz oluşma ve birikme tehlikesi bulunmaktadır. Gemilerde ise bu tanıma uyan bir çok alan vardır. İngilizce isimleri ile şu liste verilebilir; Cargo spaces, double bottoms, fuel tanks, ballast tanks, cargo pump-rooms, cofferdams, chain lockers, void spaces, duct keels, inter-barrier spaces, boilers, engine crankcases, engine scavenge air receivers, sewage tanks, and adjacent connected spaces.

Bu liste gemiden gemiye değişebilir ve belli bir sayısı, sınırı da yoktur. Gemide mevcut olan gaz dedektörleri tarafından tespit edilemeyecek gaz çeşitlerinin de olabileceği göz önünde bulundurularak, uygun ek cihazların temini ve kullanımı gerekebilir.

Kapalı alanlara girerken gereken sorumluluk, IMO Resolution A.1050 (27)’ de belirtilen tavsiye ve hazırlıklara uygun olarak yerine getirilmelidir. Bu hazırlıkların her aşamasında taşınabilir gaz dedektörleri gerekmekte, söz konusu kapalı alanın gaz ölçümü sürekli yapılmalıdır. Ancak bu IMO Resolution A.1050 (27) kapsamı tam olarak karşılandığında, kapalı alanlara personel girişi yapılabilir.

Gazların bir çoğu kokusuz, renksiz olduğundan, insanların kapalı alanlara girişleri her zaman tehlike barındırabilir. Gazların etki etmesi ani olmadığından, ama etki başladığında da ortamdan çıkma güçleştiğinden, bu gibi durumlar için mutlaka ilk önce gaz ölçümü yapılmalıdır. Bunun için mahale girmeden, ya ilave bir hava pompası ile içeriden hava çekilerek gaz dedektörüne verilir, ya da içinde kendi pompası olan bir model gaz dedektörünün hava çekme hortumu şüpheli mahale gönderilerek, gaz dedektörünün pompası çalıştırılarak, örnekleme havası dedektöre alınır. Gemilerde taşınabilir gaz dedektörü bulundurma tercihi genelde, dört sensörlü modeller üzerinedir. Bu cihazlar tek cihazda dört gaz ölçüm avantajı sunmaktadırlar.

KALİBRASYON

Gaz dedektör cihazlarının sensörleri elektriksel, elekrokimyasal, katalitik, infrared, iyonize, lazer, gaz tüpü gibi çeşitli tiplerde ve elementlerde olabilmektedirler. Sensör elementleri, cihaz tipleri farklı da olsa, tüm gaz dedektörleri belirli periyotlarda kalibrasyona ihtiyaç duyarlar. Bu işlem cihazın sağlıklı çalışması, doğru ölçümler yapılması için şarttır. Kalibrasyon için cihazların her üç ayda bir, uzman bir laboratuvara gönderilerek kalibrasyon yaptırılması, sertifikalandırılması gerekmektedir. Gerekli prosedüre, malzemelere ve ekipmanlara, eğitimli personele sahip olunması durumunda, aynı zamanda gemide de bu işlemler yapılabilir. Yine de belirli periyotlarda laboratuvara gönderilmesi ve belgenlendirilmesi emniyet bakımından gerekecektir. Gaz dedektörlerinin bu kadar sık kalibrasyona ihtiyaç duymalarının nedeni, çoğu cihazın sensör elementlerinin kimyasal olması, ortam koşullarına karşı büyük değişikliklere uğraması ve hızla tepki değerlerinin kaybolmasıdır. Kalibrasyon işlemi, bu değişiklikleri elektonik olarak kompanze ederek, ölçümlerin doğru yapılmasını sağlamaktadır. Gaz dedektörülerindeki kalibrasyon işlemi, diğer kalibrasyon işlemlerinden farklı olarak düzeltme işlemi de içermektedir.

Gemilerde can ve mal emniyeti için, kritik bir cihaz olan gaz dedektörlerinin kalibrasyonlarının güncel tutulması, sık sık ara kontrolleri, personelin cihazları tanımasının sağlanması önemlidir.
Control Technic, İngiliz firmazı Martek Marine ile, taşınabilir gaz dedektörleri konusunda iş birliği anlaşması imzalamıştır. Tüm gemilerin ihtiyaç duyabileceği taşınabilir gaz dedektörleri ürünlerini stoklarında bulundurmaktadır ve aynı zamanda modern laboratuvar kalibrasyon laboratuvarında kalibrasyon hizmeti de vermektedir.