2 Mayıs 2025 | TEKNİK MAKALE

73 kez okundu

Sezer ASLAN

Yangın, Acil Durumlar Deprem Eğitim Uzmanı
Yangın Risk Analizi, Danışman, NFPA Member

Petrol ve petrokimyasallar ulaşım ve diÄŸer endüstriler tarafından kullanılmaya baÅŸlanalı beri, son derece yanıcı, toksik ve çevreye zarar veren buharlarını güvenli bir ÅŸekilde yönetmek her zaman var olan bir zorluk olmuÅŸtur. Güvenlik prosedürlerine ve daha iyi eÄŸitime artan vurguya raÄŸmen, bu görünmez ve tehlikeli buharlar can ve mal kaybına yol açmaya devam ediyor.

Gas Free (Gaz Serbest Bırakma Ä°ÅŸlemi), tehlikeli yanıcı veya zehirli gaz konsantrasyonlarından arınmış anlamına gelir. Depoda çözeltiden ziyade gaz fazında bulunan gaz oluÅŸum basıncı kabarcık noktasının altına düÅŸtüÄŸü anda gaz açığa çıkar. Bu, rezervuardayken serbest gaz olarak adlandırılır. Gas free iÅŸlemi genelde tankların iç kısımlarından tehlikeli ve patlayıcı gazların (Bir geminin bölmelerinden tüm tehlikeli gazların ve kalıntıların uzaklaÅŸtırılması süreci, genellikle petrol tankerleri ve kimyasal taşıyıcıların kargolarından kaynaklanan buharlar) uzaklaÅŸtırılması iÅŸlemidir. Kısaca tipik gaz serbest bırakma iÅŸlemi, oksijen konsantrasyonunu azaltan gazın etkisiz hale getirilmesiyle baÅŸlar.

Gemilerde Gas Free iÅŸlemlerinde tüm bölmeler (kargo tankları, pompa odaları, batardolar ve boÅŸ alanlar dahil) açılır ve sıvı petrol ve petrol buharından arındırılır. Mümkün olduÄŸunca su, tortu, kireç ve pas veya petrol veya buharını tutabilecek her ÅŸeyden arındırılır. Ä°ÅŸ SaÄŸlığı ve GüvenliÄŸi Ä°daresi (OSHA): 29 CFR 1915 Alt Bölüm B uyarınca, OSHA, yakıt tankları çevresinde sıcak iÅŸ yapan personelin çalışma alanının güvenli olarak sertifikalandırılmasını saÄŸlamasını zorunlu kılar. Alanın yanıcı buharlardan arınmış olduÄŸunu teyit eden bir "Gazsız" sertifikası verilmelidir. Kaynak veya diÄŸer sıcak iÅŸler sırasında tehlikeli patlamaları veya yangınları önlemek için bu önlemlere uymak esastır.

Ulusal Yangın Koruma Ajansı (NFPA): NFPA standardı 51B, yangın önleme ve korumaya odaklanarak kaynak, kesme ve diÄŸer sıcak iÅŸ faaliyetleri için kapsamlı güvenlik yönergelerini ana hatlarıyla belirtir. Buna, sıcak iÅŸ izinleri, yangın nöbetleri, yangın söndürme ekipmanı ve patlama riskinin yüksek olabileceÄŸi sınırlı alanlarda ek güvenlik önlemlerine olan ihtiyaç dahildir.

Risk DeÄŸerlendirmesi

Gaz Serbest Bırakma iÅŸlemi yapılacak olan gemi personeli, temizleme ve gaz boÅŸaltma iÅŸlemine baÅŸlamadan önce kapsamlı bir risk deÄŸerlendirmesi yapmalıdır. Bu iÅŸlemler sırasında ve tamamlandıktan sonra tank atmosferi periyodik olarak izlenmelidir. Sonuç olarak, gaz ölçüm aletleri düzgün çalışma koÅŸullarında olmalı ve düzenli olarak kalibre edilmelidir. Bu aletler oksijen, karbon monoksit, hidrojen sülfür ve yanıcı gazların konsantrasyonlarını ölçebilmelidir. Gaz serbest bırakma iÅŸleminin amacı, tank atmosferindeki hidrokarbon konsantrasyonunu kritik seyreltme çizgisinin altına veya hacimce %2'nin altına düÅŸürmek için gerçekleÅŸtirilir. Temizleme için kullanılan inert gazın oksijen içeriÄŸi hacimce %5'in altında olmalıdır. Temizleme, seyreltme veya yer deÄŸiÅŸtirme yöntemi kullanılarak gerçekleÅŸtirilebilir.

Seyreltme Yöntemi: Ä°nert gaz, tankın içinde önemli bir türbülans oluÅŸturarak maksimum akış hızında verilir. Bu türbülans, hidrokarbon buharlarının konsantrasyonunun kademeli olarak azaltılmasını kolaylaÅŸtırır.

Deplasman Yöntemi: Tankın üst kısmından inert gaz verilerek, ağır hidrokarbon buharlarının belirlenmiÅŸ bir boru sistemi aracılığıyla deplasmanı saÄŸlanır. 

Standart çalışma koÅŸulları, tanker endüstrisi tarafından gaz tahliye iÅŸleminin güvenli bir ÅŸekilde gerçekleÅŸtirilmesi için geliÅŸtirilir. Amaç, hidrokarbon buharlarının miktarını Alt Yanıcılık Sınırı'nın (LFL) %1'inin yedekleme ve oksijen miktarının hacmini %21'e çıkarmaktır. Zorunlu temiz hava havalandırmaları baÅŸlatılmadan önce, söz konusu kargo tankı diÄŸer kargo tanklarından tamamen izole edilmelidir. Havalandırma, yalnızca hidrokarbon kapasitesinin hacminin %2'nin altında ve oksijen kapasitesinin hacminin %8'in altında çalıştırılması doÄŸrulandıktan sonra baÅŸlatılmalıdır.

Havalandırma, gemiye monte edilmiÅŸ Ä°nert Gaz Üfleyiciler ve geminin deniz suyu pompasından kırılma hattına ve ardından tank temizleme hattına giden taşınabilir Hidro Üfleyiciler gibi sabit çalıştırılarak yapılır. Bu, gaz tahliyesinin parçalarının artmasını ve tasarrufun korunmasını saÄŸlar. Yanıcı gaz sıcaklığı LFL'nin %1'inin diÄŸerine düÅŸene ve oksijen yoÄŸunluÄŸu hacmi %21'e ulaÅŸana kadar zorunlu temiz hava havalandırması sürdürülmelidir.

Tank atmosferinde toksik gaz mevcutsa, konsantrasyonları belirlenen eÅŸik sınır deÄŸerinin (TLV) altına düÅŸene kadar havalandırmaya devam edilmelidir. Genel olarak, MR büyüklüÄŸündeki bir tanker için tank temizliÄŸinin baÅŸlangıcından gazın tahliyesine kadar geçen operasyon yaklaşık 72-96 saat sürmektedir. Kargo tankları kapalı alanlar olarak sınıflandırılır; sorumlu yetkili personel tarafından kapalı alan giriÅŸ izni tamamlanmalıdır. Personel giriÅŸi kargo tankı kubbelerinden yapılmalıdır. Personel giriÅŸi sırasında kargo tankı sürekli olarak havalandırılmalıdır. 

Özetlemek gerekirse, Gas Free, gemideki personelin üst düzey yönetimi tarafından yakından denetlenmesi gereken hayati bir operasyondur. Gas Free’in herhangi bir cezadan kaçınması için yerel düzenlemelere, yönergelere ve uyumluluÄŸa uyulması esastır.

Gemilerde ve Tankerlerde Sıcak Çalışma ve Gaz Serbest Bırakma (Gas Free) Önemi

Sıcak çalışma, yanıcı malzeme mevcut olduÄŸunda tutuÅŸma kaynağı olabilen veya iÅŸ erinde yanıcı malzeme olup olmamasına bakılmaksızın yangın tehlikesi oluÅŸturabilen herhangi bir iÅŸlemdir. Bir diÄŸer anlamada sıcak çalışma, kıvılcım, alev veya yanıcı gazların veya yanıcı malzemelerin tutuÅŸmasına neden olabilecek kadar yüksek sıcaklıklar gibi bir tutuÅŸma kaynağı üretme potansiyeli olan iÅŸtir. Yaygın sıcak çalışma iÅŸlemleri kaynak, lehimleme, kesme ve sert lehimlemedir. Yanıcı malzemeler mevcut olduÄŸunda taÅŸlama ve delme gibi iÅŸlemler sıcak çalışma iÅŸlemleri haline gelir.

Sıcak çalışma sırasında muhtemel risklerin oluÅŸmasını önlemek ÅŸunlara dikkat edilmelidir:

• Ä°ÅŸe baÅŸlamadan önce yanıcı veya patlayıcı maddelerin uzaklaÅŸtırılması;
• Malzemelerin yanıcılığının azaltılması (ıslatma);
• Sıcak iÅŸin izole edilmesi;
• Yanıcı madde kalıntıları;
• Yanıcı ve fermantasyon gazları (örn. metan) için test yapılması;
• Özel önlemler (örn. yangın gözetleme noktası kullanılması);
• KiÅŸisel Koruyucu Donanım (PPE);
• Ä°ÅŸ için kullanılacak uygun araçlar, ekipmanlar ve malzemeler;
• Acil durum prosedürleri; ve yangınla mücadele ekipmanının yeri

Gemilerde ve Tankerlerde Sıcak Ä°ÅŸ Çalışmalarında Risk TeÅŸkil Eden Faktörler ve Önlemleri Nelerdir?

Kıvılcım Tutma

• Kıvılcım tutma, sıcak çalışma alanlarını güvenli tutmanın çok önemli bir parçasıdır.
• Sıcak çalışma prosedürleri sırasında kıvılcımların yeterli ÅŸekilde tutulmasını saÄŸlamaya yardımcı olarak, izole çalışma alanları oluÅŸturulmalı.

Basınçlandırma

• Pozitif basınç, bir sistem içindeki, o sistemi çevreleyen ortamdan daha büyük bir basınçtır ve basınçlı sisteme çevrenin girmemesini saÄŸlamaya yarar.
• Pozitif basıncın kullanımına tipik bir örnek, bir petrol platformu gibi yanıcı gazların bulunabileceÄŸi bir alanda basınçlı bir habitatın kullanılmasıdır.
• Özel yapım 5 HP pnömatik üfleyiciler, Petro-Habitat'a 7.000 CFM'ye kadar bir oranda hava vererek basınçlandırmak için kullanılır.

Gaz Algılama

• Gaz Algılama, sıcak çalışmanın yapıldığı alanları mümkün olduÄŸunca güvenli tutmanın son derece önemli bir parçasıdır.
• Sıcak çalışmanın yapıldığı her yerde, konsantrasyonlarına baÄŸlı olarak, endiÅŸe verici olan üç ana gaz türü ÅŸunlardır: Metan, Oksijen ve Hidrojen Sülfür.

LEL

• Alt Patlayıcı Sınırı (LEL), bir tutuÅŸma kaynağının varlığında (kıvılcım, ark, alev veya ısı gibi) ateÅŸ atışı üretebilen havadaki bir gazın veya buharın en düÅŸük konsantrasyonudur.
• LEL'den daha düÅŸük bir havadaki konsantrasyonda, gaz karışımları yanmak için "çok zayıftır" ve bu nedenle çok tehlikeli olarak kabul edilmezler.
• Metan gazının LEL'si %4,4'tür. Atmosferde %4,4'ten az metan varsa, bir tutuÅŸma kaynağı olsa bile patlama meydana gelemez.

Hidrojen Sülfür Gazı (H₂S)

Hidrojen sülfür, formülü H₂S olan bir kimyasal bileÅŸiktir ve:

• Çürük yumurta gibi kötü bir kokuya sahip renksiz bir gazdır.
• Havadan daha ağırdır ve zeminde hareket edebilir.
• Çok zehirli, aşındırıcı, yanıcı ve patlayıcıdır. Yüksek konsantrasyonlarda hidrojen sülfürün solunması son derece hızlı bilinç kaybına ve ölüme neden olabilir.

Oksijen (O₂)

• Normal atmosfer yaklaşık %21 oksijen içerirken, OSHA %19,5'ten az oksijen içeren herhangi bir atmosferi oksijen eksikliÄŸi, %22'den fazla oksijen içeren herhangi bir atmosferi ise oksijenle zenginleÅŸtirilmiÅŸ olarak tanımlar.
• Oksijen eksikliÄŸi olan atmosferler, oksijenin karbondioksit, nitrojen, argon veya bir tesisin inert gaz sistemi veya yangın söndürme sistemi gibi inert gazlarla yer deÄŸiÅŸtirmesi durumunda oluÅŸabilir.Oksijen ayrıca paslanan metal, olgunlaÅŸan meyveler, kuruyan boya veya kaplamalar, yanma veya bakteriyel aktiviteler tarafından tüketilebilir.
• Oksijenle zenginleÅŸtirilmiÅŸ atmosferler belirli kimyasal reaksiyonlarla üretilebilir, ancak genellikle sızdıran oksijen hortumları ve meÅŸalelerden kaynaklanır. Oksijenle zenginleÅŸtirilmiÅŸ atmosferler önemli bir yangın ve patlama riski oluÅŸturur.

Korunmak Ä°çin Ne Yapılması Gerekir?

• Sıcak iÅŸ tehlikeleri konusunda SaÄŸlık ve Güvenlik Temsilcilerine ve çalışanlara danışılmalı.
• GerçekleÅŸtirilecek sıcak iÅŸle iliÅŸkili tehlikeler belirlenmeli.
• Risk önceliklerini belirlemek için tanımlanan tehlikeler için bir risk deÄŸerlendirmesi yapılmalı.
• Sıcak iÅŸle iliÅŸkili riskleri azaltmak için kontroller geliÅŸtirilmeli ve uygulanmalı.
• Çalışanlara sıcak iÅŸi güvenli bir ÅŸekilde nasıl yapacakları konusunda talimatlar verilmeli ve bunun için güvenli çalışma talimatları geliÅŸtirilmeli.
• Çalışanlar güvenli çalışma talimatları konusunda eÄŸitilmeli ve deÄŸerlendirilmeli.
• Çalışmayı yalnızca kontrol önlemlerine uygun ÅŸekilde gerçekleÅŸtirmek için sıcak çalışma izni verilmeli.

Gemilerde ve Tankerlerde Gas Free Çalışması Yapılmadan Önce Alınacak Emniyet Önlemleri

• Tanka girmeden önce vakum olmadığından emin olmak için tankın içindeki basınç emniyetle kontrol edilir.
• Çalışmalara baÅŸlanılmadan önce tankın içinde tam bir atmosfer kontrolü yapılmalı, ardından bulguları yazılı olarak teyit edilmeli.
• Ä°ÅŸlemi yapacak kiÅŸi solunum cihazı ve emniyet kemeri gibi gerekli kiÅŸisel koruyucu ekipmanla iÅŸe baÅŸlamalıdır.
• Ä°ÅŸ yapacak personel ekipmanı kullanmak üzere eÄŸitimli olmalı ve bu iÅŸ için sertifikaya sahip olmalıdır. 
• Ayrıca çalışacak kiÅŸinin uygun KKD ve kıyafetlerin yanı sıra anti-kirleticiler ve ilk yardım çantalarına sahip olmaları gerekir
• Ä°ÅŸlemler yapacak personel ekipmanı, solunum cihazlarını kullanmak üzere eÄŸitilmiÅŸ olmalı ve bunları kullanacağına dair sertifikalara sahip olmalı. 
• Tüm bunlardaki amaç, çalışanların potansiyel olarak zararlı aşındırıcı madde konsantrasyonlarına maruz bırakabilecek atmosfer ortamına maruz kalmasını önlemek ve bu konuda çalışanın güvenliÄŸini saÄŸlamaktır.

Kapalı Alanlarda Sıcak Çalışma: Sıcak çalışma, belirlenmiÅŸ bir kiÅŸi atmosferi test edip tehlikeli olmadığını belirleyene kadar kapalı alanda yapılmamalıdır.

Yangın Önlemi: 

• Mümkün olduÄŸu ölçüde, sıcak çalışma yangın tehlikesi olmayan belirlenmiÅŸ yerlerde yapılmalıdır.
• Sıcak çalışmanın yangın tehlikesinden uzak olmayan bir yerde yapılması gerektiÄŸinde, ısının, kıvılcımların ve cürufun yanıcı veya parlayıcı maddelerle temas etmesini önlemek için gerekli tüm önlemler alınmalıdır.
• Lokasyona uygun yangın söndürme ekipmanı derhal kullanıma hazır bulundurulmalı ve her zaman kullanıma hazır bulundurulmalıdır.
• Sıcak iÅŸ operasyonu normal yangın önleme önlemlerinin yeterli olmadığı bir durumda, sıcak iÅŸ sırasında ve iÅŸ tamamlandıktan sonra yangın tehlikesi kalmadığından emin olmak için yeterli bir süre boyunca yangına karşı koruma saÄŸlamak üzere ek personel görevlendirilmelidir.
• Ä°ÅŸveren, sıcak iÅŸ operasyonlarında yer alan tüm çalışanlara olası yangın tehlikeleri ve yangın söndürme ekipmanlarının kullanımı konusunda talimat vermelidir.
• Zemindeki açıklıklar veya çatlaklar kapatılamıyorsa, alt kattaki çalışanların veya yanıcı veya tutuÅŸabilir malzemelerin zeminden düÅŸen kıvılcımlara maruz kalmamasını saÄŸlamak için önlemler alınmalıdır. Duvarlardaki çatlaklar veya delikler, açık kapılar ve açık veya kırık pencereler için de benzer önlemler alınmalıdır.
• Yanıcı gaz veya sıvı veya yanıcı sıvı veya toz üreten madde içeren ekipman veya tankların üzerinde veya içinde, belirlenmiÅŸ bir kiÅŸi ekipman veya tankların içindeki atmosferi test edip tehlikeli olmadığını belirleyene kadar veya yanıcı veya potansiyel olarak yanıcı ortamlarda sıcak çalışma yapılmayacaktır.
• Yanıcı veya yanıcı maddeler içeren variller, kaplar veya içi boÅŸ yapılar ya suyla doldurulmalı ya da temizlenmeli ve ardından havalandırılmalıdır. BelirlenmiÅŸ bir kiÅŸi atmosferi test etmeli ve bu tür yapılarda veya yapılarda sıcak çalışma yapılmadan önce tehlikeli olmadığını belirlemelidir.
• Bir varil, kap veya içi boÅŸ yapıya ısı uygulanmadan önce, ısı uygulaması sırasında oluÅŸan basıncın tahliyesi için bir açıklık saÄŸlanmalıdır.

Bu içeriğe eklenmiş dosyalar:

---

 

---

R E K L A M