29 Eylül 2022 | KONUK YAZAR 72. Sayı (Eylül 2022)

1.692 kez okundu

CAPT. SHIPBROKER ATÄ°LLA AKBAÅž
Deniz-Liman-Petrol/Lojistik Yönetim Uzmanı

Kapsamlı tamir, bakım, havuzlama ve yeni inÅŸa gibi alanlarda faaliyet gösteren dünyanın en karmaşık iÅŸlerinin yapıldığı, inanılmaz zor çalışma alanlarının perdesini aralayacağız bu sayımızda. 

Tersaneler yüksek hacimli ticari alışveriÅŸlerin yapıldığı Gemi inÅŸa tesisleri ve aynı zamanda da çok büyük döviz girdisi olan iÅŸletmeler olarak öne çıkarlar.

EKONOMÄ°YE Ä°SE EN BÜYÜK KATKIYI VEREN Ä°Åž SAHALARIDIR
Her türlü önlemin maalesef istemeyerek unutulduÄŸu(!) pamuk ipliÄŸine baÄŸlı hayatların çile ile dolduÄŸu, ölümün enselerde hissedildiÄŸi en zor meslek dalıdır bu sektörün çalışanı olmak.

Tersanelerin sabahın köründe baÅŸlayan yoÄŸun çalışma düzenini askeri kışlalara benzetirim ben. ZabitliÄŸim ile birlikte ilk kez tanık olduÄŸum bu çalışma ortamlarının sonradan bizzat için de de yer alınca, davulun sesinin uzaktan hoÅŸ geldiÄŸini bir kez daha anlamış oldum.

Bir ÅŸekilde yolumun düÅŸtüÄŸü bazı merdiven altı diye tabir edilen gemi inÅŸa alanlarını anımsadığımda, ilk aklıma gelen ağız dolusu küfür edebilme serbestisi, orman kanunlarının belirlediÄŸi iliÅŸki biçimleri ve akılların bu kadar birbirlerine yakın gezip dolandığı alabildiÄŸine yüksek marjlı iÅŸlerin yapıldığı geniÅŸ mekânlar olarak tarif edilebilir bu sanayi kolu.

Bugün devletimizce desteklenen bu sektör dünya ile yarışır hale gelse de; bu konuyla alâkalı dertlenmeler ve yakınmalarla hâlâ karşılaÅŸmıyor deÄŸilim.

Sektörün en önem arz eden ve bir türlü çözülemeyen konusu alt iÅŸverenlik yani TaÅŸeronluk olarak karşımıza çıkıyor.

ÖrneÄŸin bir tersanede ortalama 500 kiÅŸi çalışıyorsa bunun 400’ü taÅŸeron 100’ü tersane kadrosundan. Bir tersanede 20 taÅŸeron firması görmek bile mümkün bazı az denetimli yerlerde.

Tüm bunların dışında da “Götürücü” diye tabir edilen alt taÅŸeronlar denilen gruplar var. Bunlar da kendine ait bir firma olmadan iÅŸçi çalıştıran ustabaşıları olarak bilinen kimseler. Ä°ÅŸte sömürünün baÅŸlangıç noktası tam da burası.

Birkaç yıl öncesine kadar taÅŸeron iÅŸçiler hangi firmada çalıştıklarını dahi bilmezlermiÅŸ. SorulduÄŸunda ise Ahmet ÇavuÅŸ’un yanında, Mehmet’in yanında Adil ustanın kadrosundayım diyerek ifade ederlermiÅŸ kendilerini.

PEKÄ° BU SÜREÇ NASIL Ä°ÅžLEDÄ°, GELÄ°ÅžTÄ° VE YUVALANDI BU MESLEK GRUBUNA?
Ustalardan ikili iliÅŸkileri iyi olanlar Tersane yönetimi ile anlaşıp “Götürücülük” iÅŸini alarak önceden çalışmış oldukları kiÅŸileri yanına toplayarak iÅŸe koyulmuÅŸlar. Tabi ki bu az tecrübeli elemanların hısımları da bu arkadalar sayesinde ilk adımlarını ön bir eÄŸitim almadan atmışlar tesisten içeri. Ve hikâye böylece start almış.

Ä°ÅŸte bu adam kayırmacılığın sonucunda da tersaneler de yaÅŸanan iÅŸ cinayetlerinin sebebi eÄŸitimsiz taÅŸeronlaÅŸma ve kuralsız çalışmalar olarak yıllarca her kazada gündeme taşındı. Çünkü taÅŸeronlaÅŸma hem sendika örgütlenmesini engeller, hem de ucuz, eÄŸitimsiz ve vasıfsız iÅŸçi çalıştırılmasının kapısını aralar. O güruhta bunu çok iyi kullanarak içeriye yerleÅŸti ve eski tas eski hamam düzeninde devam etti.

50 sene önce devlet çatısı altındaki Tersaneler ölüm iÅŸ yerleri olarak deÄŸerlendirilmezmiÅŸ meselâ.

Mesela 970’lerde 80’lerde Cami altı ve Haliç devlete baÄŸlı kurumlar olmasına raÄŸmen kolay kolay ölüm haberleri de gelmezmiÅŸ bu Osmanlı mirası kızaklardan.

Ama özelleÅŸme ile birlikte kalabalıklaÅŸan nüfus ve ucuz/vasıfsız iÅŸçi çalıştırma kolaylığı gemi inÅŸa sektörünü belirsizliÄŸe taşımış. Sonrasındaysa istenmeyen iÅŸ kazaları sonrası kaçınılmaz ölümler. Tersane ortamında müthiÅŸ bir emek sömürüsünden bahsediliyor. Hem de hırsızlığa varıncaya kadar. En basitinden naylon faturacılık almış yürümüÅŸ, denetimler yeterli uzmanlık seviyesinde deÄŸil.

Sektörün emekçileri Tersane personeli ve TaÅŸeron iÅŸçiler olarak duygusal bir ikileme girmiÅŸ. Etnik yapı kayırmacılığı, hemÅŸericilik ve ÅŸovenizm tavan yapmış.

TaÅŸeron iÅŸçilik iÅŸ güvenliyle alakalı ayakkabısını, tulumunu, eldivenini ve daha bir çok malzemesini dahi kendi temin eder duruma gelmiÅŸ bazı kör noktalarda.

Tabi ki can güvenliÄŸinden iÅŸçinin kendisi sorumlu tutulmuÅŸ uzunca bir zaman. Çünkü iÅŸverenin aldığı güvenlik tedbirleri esasında iÅŸçiden ziyade iÅŸverenin ceza almamasına yönelik iÅŸler olmuÅŸ. Bilen bilir gerçekten de tersane sahasında yürümeyi bilmek bile mühim bir yetenektir.

Kimse için kolay deÄŸildir Tersanede görev almak. Başınızın üstünden geçen ağır tonajlı vinçler, sağınızdan solunuzdan dolaÅŸan çok hareketli iÅŸ makinaları insanı alabildiÄŸine tedirgin eden realitelerdir.

Geçerken göz ucuyla bakmanıza raÄŸmen gözünüzü alan kaynak ışıklarına kendinizi kaptırmadan sıyrılmak öyle her babayiÄŸidin harcı deÄŸil.

Calaskar, Cherrypicker, Lama, Menhol, Peç, Siil, Sintine, Balans, Kreyn, DöÅŸek, Posta, Zincirlik ve daha birçok tehlikeli fakat gerekli olmazsa olmazlardandır bu gereçler.

Bütün bu ağır sanayi ve olumsuz çalışma ÅŸartlarına raÄŸmen gemiler muazzam yapılardır. Benimseyenine insanın bu tarz yerlerde çalışması, bulunması hatta kendini buranın bir parçası olarak bile görmesi sektör elemanı için gurur vesilesidir. Çünkü gemiler emek verdikçe büyüyen, ÅŸekillenen ve olgunlaÅŸan demir yığınlarıdırlar. 

Meslekte eski olanlar bilirler. Gemi denen taşıyıcının kendine özgü içsel bir ruhu vardır. Buraya iyi kanelize olan meslek erbapları ne demek istediÄŸimi kolayca anlayacaklardır.

Bende pek çok seferde bu olaÄŸan üstü deniz taşıtlarının enteresan durumlarına ÅŸahit oldum. Bir Tersane çalışanı için ÅŸu gemiyi ben yaptım demek büyük bir gurur vesilesi ve ayrıcalıktır. Ağır sanayi olmasından dolayı sektördeki tersane iÅŸçilerinin çoÄŸu piyasadan yetiÅŸmiÅŸtir ama; Türkiye’nin en iyi kaynak ve çelik konstrüksiyon ustaları da bu iÅŸ kolunda görev yaparlar.

Dar alanlarda kısa paslaÅŸmalarla tonlarca çeliÄŸe ÅŸekil vermek ve adeta onlarla dans etmektir bir gemi inÅŸa elemanı için.

Bu çalışma alanlarında iÅŸ teslim zamanının kısıtlı olması, her iÅŸe acil gözüyle bakılmasına neden olmuÅŸtur maalesef. Bu ayrıntı, sektörün en hoÅŸuma gitmeyen yanlarındandır gebe kaldığı iÅŸ kazası ve ölüm vakalarından dolayı.

ALLAH TÜM ÇALIÅžANLARA GERÇEKTEN DÄ°KKAT VERSÄ°N.
Seyahatlerim gereÄŸi birçok iÅŸ kolunun imalat yerini ziyaret etmiÅŸ biri olarak çok rahat söyleyebilirim ki; en ürkünç üretim tesisleri bence bu gemi inÅŸa eden tersanelerdir. Kimi zaman filmlere hatta müzik kliplerine ev sahipliÄŸi yapmışlardır. Hiç unutmuyorum 1998 yılıydı. Bir ÅŸarkıcının klibi Tuzla’da hemen yanı başımız da çekilmiÅŸti de; tüm gemi personeli seyre olarak durmuÅŸtuk küpeÅŸteden. Yine geçmiÅŸ zaman. Bir denizcilik haber bülteninde okumuÅŸtum. Türk Tersanelerine giren bir gemide sintine temizliÄŸi yapan iÅŸçiyi arkadaÅŸları fark etmeyince kapaklar üzerine kapanmış ve iÅŸçi tüm aramalara raÄŸmen bulunamamış. Kayıtlara kayıp olarak geçen adam, aynı gemi 5 yıl sonra yine aynı tersaneye bakıma girince acı gerçekle karşılaşılmış. Kemiklerinin bulunması sonucu olay aydınlanabilmiÅŸ.

Ä°ÅžTE BÖYLESÄ°NE ZOR VE TEHLÄ°KELÄ° BÄ°R Ä°Åž TERSANE Ä°ÅžÇÄ°LİĞİ
Deniz hayatım boyunca gemide kalmayı en istemediÄŸim curcunalı yerlerin başında gelirdi bu bakım ve tamir sahaları.

Bir defa ÅŸahit olmuÅŸtum da garibime gitmiÅŸti. Sabahın köründe iÅŸe baÅŸlandığını duyurmak için alabildiÄŸine ürkütücü düdük sesi çınlatmıştı iÅŸ alanını. Adeta 2. dünya savaşındaymışım hissine kapılmıştım.

Buralar çalışmak için yaÅŸayanlara göre tasarlanmış demir perde ülke geleneklerini yansıtan yerler gibi sanki.

Sörveylik yaptığım dönemlerden de hatırlıyorum, inanın çok titizlik gerektiren bir iÅŸlere ÅŸahit oluyorsunuz.

Azami çalışma saatlerinden dolayı çok çalışacaksınız ve çok öÄŸreneceksiniz ama; aldığınız bu tecrübeyi bu iÅŸ kolu dışında kullanma ihtimaliniz de bulunmayacak. Oralarda tanıştığım bir ustanın kulağıma fısıldamasını hiç unutmam.

“Sakin ol. Gemiler gibi burada da ağır ve sessizden yol al. Hayat biter gemiler bitmez”. Dünya’da en çok yasadışı olayların yaÅŸandığı yerler limanlar olarak bilinse de; Tersanelerinde onlardan aÅŸağı kalır yanı yok.

Bu sebeple nasıl bir iÅŸin içindesiniz iyi analiz etmelisiniz. Bir defa yabancı dil önemli. Hizmet alacak gemilerin çoÄŸu yabancı bayraklı çünkü. Gemi tarafının organizatörlerinin büyük kısmı aşırı uyanık geçinen tipler.

Sana yalan söyler. Kendi patronuna yalan söyler. Kontrolörlere yalan bilgi verir ama bütün bu yalan rüzgârından doÄŸru iÅŸ çıksın ister. Tek amacı 5-10 000 $ kendine yontmaktır. Bu yüzden alabildiÄŸince dikkat ve takip gerektirir.

Yüzer havuzlu bir tersanede çalışıyorsanız dalış operasyonları genel tatil günlerinizi kapsadığından bu lüksten isteyerek soyutlamalısınız kendinizi.

Neden mi? Pilot’un geminizi getirmesini beklersiniz. Çünkü gemi havuza alınmadan iÅŸlerin startını vermeniz gerekir. Yıkama baÅŸlayacak, Elektrik verilecek, Lavra Tıpaları açılacak vs. bir yığın iÅŸlemler dizini sizi beklemektedir. Tüm bunlar yapılırken orada olup iÅŸleyiÅŸi notlar alarak takip etmek de fayda var. Ä°nsanın böyle bir karmaÅŸada bir kısım personel ile ters düÅŸmemesi ya da aklını yitirmemesi için çok geniÅŸ yürekli olması lazım. Haftanın her günü 7/24 demir uçlu özel ayakkabılarınız sizi zorlasa da; ayağınızda olması lehinizedir. Her an bir yerlere bir ÅŸeylerin düÅŸtüÄŸünü iÅŸitmek bile sinirlerinizi daha da gerebilir.

Bu gibi geniÅŸ çalışma ortamlarında maalesef umarsız davranışlar da yok deÄŸil. Ustalar derki; ben kaynatır geçerim. Ben boyar geçerim. Ben iÅŸimi yapar geçerim. Ve öylede davranır gerçekten. Bakmaz asla geridekine, yanındakine, altındakine. 

40 metre yükseklikte demir kesiyorsa 150 kg’lik demir parçası kafana inince zaten Allah rahmet eylesin. Öylesine buz kesen bir ortamın bir parçasısın yani. Bu tip iÅŸlerin hepsini günlük olarak muntazam bir ÅŸekilde takip etmeniz gerek. Çünkü her an bir telsiz çaÄŸrısıyla anında sorguya çekilebilirsin.Hatırlayamazsan seni bozarlar, suçlarlar, beceriksizlikle itham ederler, kötü hissettirirler.

Gemi havuza girince zaten cümbüÅŸ baÅŸlar. Her yerden alevler fışkırır. Vinçler devamlı döner durur tepende. Tanklar dolar boÅŸalır. Raspacılar kazımaya baÅŸlamışlardır. Kısacası ortalık toz dumandır.

Boya atılmaya baÅŸlar ciÄŸerlerinizi yaka yaka. Tinerden kafan güzel olur.

Borular getirilir götürülür güvertede, ana makine dağıtılır ve tekrar toplanır. Bu saydıklarımın hepsi aynı anda aynı zamanda devam eder.

Malzemeyi takip etmen gerek.. Ä°ÅŸler bitince hesap çıkarman istenecek çünkü. Eline metreyi alıp ne kadar sac deÄŸiÅŸti. Ne kadar boru gitti. Ölçüp biçmek sende.

ÖYLESÄ°NE BUNALTICI BÄ°R ÇALIÅžMA ORTAMINDASIN Ä°ÅžTE
Neyse uzun bir çalışma uÄŸraşından sonra gemi biter. Ve gemi ayrılacaktır artık. Sana da 2 gün istirahat yazılır. Akabinde yeni gemi anlaÅŸması ile döngü yeniden baÅŸlayacaktır.

Patron zenginleÅŸecek. TaÅŸeron sınıf atlayacak. Sen ise olduÄŸun gibi kalarak sana takdir edilenle yetinmek durumunda kalacaksındır. Sesin biraz çatallanmaya baÅŸladığındaysa; savunma kağıdı önüne konur bilesin.

Åžartlar gerçekten ağır. Makineler bile uyukluyor. Mühürlü atölyeler hastalıklı demir dolu. Ücretler kapalı kapılar ardından elden veriliyor. Sanayi gözyaÅŸlarını saklıyor. Üretim çıktıları yaÅŸamları eziyor. Acıya bulanmış gece ve gündüz fazla mesaide. Tornaya sokulan hayatlar da vaktinden önce bir tükenmiÅŸlik yüzlerden okunuyor. Bazen elmas deriyi yüzüyor. Mecburiyet ise hâlâ dayanıyor.

Evet hâl ve durum gerçekten böyle bazı iÅŸletmelerde.

Özellikle tamir tersaneleri rekabetin içinde olan yerler olduÄŸundan, patronlar saçma sapan yatırımlar yapıp kendilerini bankaların kucağına atarlar. Bu yüzden de gerekli gereksiz irili ufaklı bütün tamir projelerini almak isterler. Buda gereksiz gemi yoÄŸunluÄŸu demektir.

Sektörde yazar çizersin anlatırsın ama deÄŸer göremezsin. Zengin olan yine kazanır. EÄŸer siyasi bir baÄŸlantısı varsa devletten destek de alarak sektördeki büyümeyi hızlandırdık diyerek yapar basın açıklamasını yanında da poz poz fotoÄŸraflarla basar fiyakasını. 

Tabi ki bu büyüme onların arzuladığı gibi tavandan baÅŸlayan bir büyüme olacağından piyasa lordlarının sesi çıkmaz.

Kayıran Allah cefayı çeken emekçiyi kayırsın. Bu iÅŸ dalına yıllarını feda edipte uzun yaÅŸayamadan vefat eden akciÄŸer kanseri tanıdıklarım var. Bugün elimden gelen arkalarından rahmet okumaktan öte deÄŸil. Yıllar geçti, kuÅŸaklar deÄŸiÅŸti taÅŸeronlaÅŸan Tersanelerin elim kaderi deÄŸiÅŸmedi. Madenler, Tersaneler kan ve kemik anaforu yine bazı yerlerde. Allah, pusuda bekleyen acı siren sesini bu millette çaldırtmasın.

Allah korusun.

E-dergiden okumak için lütfen tıklayınız...

 

---

R E K L A M