Tersane Dergisi 44. Sayı (Mayıs-Haziran 2016)

tersane • mayıs 2016 27 bakıldığında, Türkiye’deki tersanelerde meydana gelen kazaların on binde üçü ölümle sonuçlanmaktadır (Tezdo- ğan ve Taylan, 2009). Gemi inşaatında, parçaların elleç- lenmesi sırasında meydana gelen yaralanmalar, düşme, çarpma, kayma, montaj sırasında sıkışma ve patlama gibi kazalar meydana gelmektedir. Patlama kaynaklı meydana gelen kazalar, sonuçları itibariyle çalışana en çok zarar veren kaza tiplerinden biridir. Tuzla tersaneler bölgesinde 2000-2010 yılları arasında meydana gelen ölümcül kazaların %15,7’si patlama kay- naklıdır (Barlas, 2012). Tersanelerde, kapalı veya açık çalışma ortamlarında, ortamda bulunan yanıcı maddeler sebebiyle yanıcı ortamlar oluşabilmektedir. Bu yanıcı ortamlar, her an patlamaya hazır bir durum oluşturur ve çalışılan bölgeyi çok riskli bir hale getirir. Patlamalar, özellikle sprey boya ile boyanan tanklarda boya buharının alev alması sonucu gerçekleşebilmektedir. Bu yüzden, boyanın yapıldığı çalışma alanının yeterli bir şekilde havalandırılmasının yapılması gerekmektedir. Alınacak bütün önlemlerin yanıcı boya buharının ortamdan kaldı- rılması veya sprey boyama sırasında yanmayı önleyecek şekilde olması önem arz etmektedir. Dolayısıyla, çalışılan ortamın havalandırma durumunun sürekli olarak kontrol edilmesi ve temiz hava akışının sağlanması gerekmek- tedir. Bu çalışmada, patlama ortamının oluşmasında etkin temel parametreler olan ortam sıcaklığı, kullanılan ekip- man emniyet faktörü, hava değişim katsayısı, havalan- dırma verimliliği ve kimyasalın boşalma hızı dikkate alı- narak, bu faktörlerin değişiminin teorik patlama hacmini nasıl etkilediği belirlenerek ortamın havalandırma duru- munun değişimi tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylece, tersanelerin, ortamın havalandırma durumunun iyileştiril- mesinde hangi parametreler üzerinde durmaları gerektiği konusunda bilinçlendirilmeleri amaçlanmaktadır. 2. YÖNTEM Bu çalışmada, yukarıda da bahsedildiği gibi, patlayıcı ortamın bulunduğu iş çevresinde, havalandırma duru- munu etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmakta- dır. Buna göre çalışmada, belirli bir kimyasal ele alınacak ve bu kimyasal özelinde belirli sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır. Dolayısıyla çalışmada öncelikle ele alına- cak olan kimyasalın türü belirlenecektir. Sonrasında ise, kimyasalın boşalma hızı (dG/dt) ve alt patlayıcılık sınırı (LEL m ) bulunacaktır. Bununla birlikte, emniyet faktörü (k) ve ortam sıcaklığı (T) değerleri belirlenerek Asgari Volümetrik Temiz Hava Akış Hızı hesaplanacaktır (dV/ dt). Bu değerin hesaplanmasıyla birlikte havalandırma verimliliği (f) ve sağlanan hava değişim katsayısı (c) değerlerinin belirlenmesiyle birlikte V z Teorik Hacim değeri hesaplanacaktır. Sonrasında ise, ortam sıcaklı- ğının, hava değişim katsayısının, emniyet faktörünün, kalite faktörünün ve son olarak kaynağın boşalma hızının değişiminin teorik hacmi ve dolayısıyla ortamın havalan- dırma durumunu nasıl değiştirdiği belirlenerek bir takım sonuçlara varılacaktır. 3 PATLAYICI ORTAM HESABI Çalışmada, patlamadan korunma için EN 60079-10-1 Standartlarına göre baz alınan hesap yöntemi kullanıla- caktır (Türk Standartları Enstitüsü, 2005). Buna göre, ortam havalandırmasının yeterli olup olmadığını hesap- larken, Asgari Volümetrik Temiz Hava Akış Hızı ve buna bağlı olarak Teorik Patlayıcı Alanın Hacmi (V z ) hesaplanacaktır. Bu parametrelerin nasıl hesaplandığı aşağıda belirtilmiştir. 3.1 Asgari Volümetrik Temiz Hava Akış Hızı Asgari Volümetrik Temiz Hava Akış Hızı; çalışma ala- nında bulunan yanıcı ortamın kaybolması veya ortamda yanıcı ortamın oluşmaması için çalışma ortamına veril- mesi gereken minimum temiz hava akışı değeridir. Hesap içerisinde boşalma hızı, emniyet katsayısı, alt patlayıcılık sınırı ve ortam sıcaklığı gibi değişkenler bulunmaktadır. Bu değişkenler kısaca şu şekilde tanımlanabilir: Boşalma hızı: İlgili kimyasalın birim zaman içerisinde ortama yayılan miktarını temsil eder. Emniyet katsayısı: Çalışma ortamında kullanılan ekipmana bağlı olarak emniyet katsayısı belirlenmiştir. 0.1-0.5 aralığında değişmekte- dir. Alt patlayıcılık sınırı: Yanıcı ortamın tutuşması için içerisinde bulunması gereken kimyasalın minimum mik- tarını verir. Sıcaklık: Yanıcı ortamın bulunduğu çalışma ortamının sıcaklığını temsil eder. (1)